Albertine Petronella (Tineke) Schilthuis
"Ach, in Drenthe gebeurt niet zoveel."
Dat was het antwoord van Wilhelm de Gaay Fortman (ARP) toen iemand van het ministerie vroeg of het wel verstandig was om een vrouw aan te stellen als commissaris van de Koningin, "want stel dat er openbare-ordeproblemen komen?" Tineke Schilthuis kreeg deze uitspraak pas later te horen en reageerde er laconiek op: "Nou, dat heeft hij geweten, net in die tijd waren de Molukse kapingen."1
Tineke Schilthuis van de PvdA werd in 1974 de eerste vrouwelijke commissaris van Koningin van Nederland. Na haar volgden nog een klein aantal vrouwen; Margreeth de Boer, haar opvolger in Drenthe bijna twintig jaar later, werd pas de tweede vrouw die dit ambt bekleedde. En op dit moment is Jetta Klijnsma weer de enige vrouwelijke commissaris van Nederland. De zevende vrouw op deze functie en ook weer in Drenthe.
Een lange, serieuze vrouw. Integer, sociaal en met een grote belangstelling voor waterstaat, natuur, landbouw, alternatieve landbouw, het alternatief onderwijs en de geneeskunde. Zo stond Schilthuis bekend binnen haar partij. Tineke Schilthuis studeerde rechten in Groningen en was van 1956 tot 1967 lid van de Tweede Kamer. Het viel haar op dat tijdens de vergaderingen het altijd de vrouwen waren die ervoor zorgden dat iedereen wat te drinken kreeg. Daar was Tineke Schilthuis het niet mee eens. "Als je koffie staat in te schenken dan word je uitgeschakeld van de discussie." Uiteindelijk werd het personeel van de koffiekamer uitgebreid en konden ook de vrouwelijke Kamerleden volledig meedoen.2
In 1974 werd ze de eerste vrouwelijke commissaris van de Koningin. Dat er extra aandacht was voor haar vanwege haar vrouw-zijn vond Schilthuis niet relevant. "Voor veler uwen is het iets ongewoons dat ik een vrouw ben. Maar dat is niet ongewoon, ik deel deze eigenschap met iets meer dan de helft van alle mensen op aarde."3 Maar een feminist was ze niet. Ze vond zichzelf te oud voor de acties van de rode vrouwen en alhoewel ze de abortuswetgeving niet wilde afschaffen, stond ze zelf niet achter het idee. En betaalde banen voor vrouwen moest zeker geen verplichting worden. "Het gaat om de vrijheid om jezelf te zijn."
Schilthuis was een kalme vrouw die ging voor de inhoud van haar vak en ze had niet zoveel met uiterlijk vertoon of status. Tijdens haar periode in Drenthe als hoogste ambtenaar maakte ze vier gijzelingsacties van Molukkers mee. Tijdens één van die acties - de bezetting van het provinciehuis in Assen - was ze waarschijnlijk zelf het doelwit, en het meest bekend is ze waarschijnlijk vanwege haar doortastendheid toen. Ze ontsnapte door uit het raam te klimmen.
Ondanks de militante acties en haar eigen ervaring, probeerde Schilthuis om de relatie met de Molukse gemeenschap te herstellen. Zelf sprak ze ook later nauwelijks over deze periode.
Oud-minister en PvdA-collega Margreeth de Boer én de vrouwelijke opvolger als commissaris van de Koningin in Drenthe heeft een paar keer contact gehad met Tineke Schilthuis: "Over haar rol bij de Molukse bezetting sprak ze nooit; althans niet naar mij. Dat moet toch een traumatische ervaring zijn geweest. Ik vond haar een vriendelijke, wel wat afstandelijke vrouw. Maar een hele goede bestuurder."
De Boer weet nog dat Schilthuis vond dat De Boer commissaris had moeten blijven. "Ze nam mij kwalijk dat ik na lang aarzelen inging op het verzoek (van Wallage en Kok) om toe te treden tot het eerste paarse kabinet. Ze vond dat ik gewoon de zes jaar had moeten volmaken. Daarin was ze rechtlijnig, openhartig en eerlijk. Een bijzondere vrouw!"
Na 1982 werd Schilthuis benoemd als Staatsraad in de Raad van State en ze verliet Drenthe. De hoofdredacteur van het Nieuwsblad van het Noorden roemde haar als een vrouw van wie het karakter en de bekwaamheden in Drenthe goed uit de verf kwamen. "Ze was geen vrouw die de show stal zoals sommige van haar collega's nog wel eens wilden doen. Schilthuis sloeg bruggen tussen wensen en de realiteit en werkte daar keihard aan."
Die bescheidenheid van Tineke Schilthuis heeft er ook voor gezorgd dat ze niet bij iedereen meer herinneringen oproept en dat de dingen die ze gedaan heeft voor Drenthe in de vergetelheid zijn geraakt. Margreeth de Boer beaamt dat: "Slechts weinig mensen weten welke belangrijke rol Tineke Schilthuis in Drenthe heeft gespeeld. Zonder haar was Kamp Westerbork hoogstwaarschijnlijk geheel verdwenen. Zij zag, als een van de weinigen in die tijd, de belangrijke historische waarde van het gehele complex."
Want toen Tineke Schilthuis in 1974 commissaris van de Koningin werd, was van het vroegere Kamp Westerbork bijna niets meer over. In 1971 ging alles plat. Alleen de gebogen rails stonden als eenzaam monument in het bos bij Hooghalen. Zelf zei Schilthuis hierover: "Steeds was daar weer die vraag, wat doen we met Westerbork? Op een gegeven moment heb ik gezegd: waar gaat het nu eigenlijk om en waarom doen we er niets aan? Toen heb ik alle mensen die zich ermee bezighielden op het Provinciehuis geroepen en samen hebben we om tafel gezeten."
Want dat er iets moest gebeuren met die plek, dat drong al eerder tot Schilthuis door. "Toen ik op een dag zelf bij het herdenkingsteken stond, zag ik een jong stel dat hun kinderen probeerde uit te leggen wat het teken voorstelde en wat zich hier had afgespeeld. Dat ging zo fragmentarisch. Dat was voor mij het moment dat ik dacht: hier moet meer komen dan alleen een monument."
Tien jaar na de opening van het herinneringscentrum doet Schilthuis in het artikel van het Nieuwsblad de bijna profetische uitspraak:
"Wij hebben er goed aan gedaan om dit op te zetten. Het opkomend racisme is een bewijs dat het belangrijk is om bezinningsplekken te behouden. In de eerste plaats zijn ze nu nog van belang voor wie er nog herinneringen aan heeft en als symbool van herdenking. Maar in de toekomst meer als symbool van waarschuwing." 4
Tineke Schilthuis overleed in 2013.
1 Telegraaf, 2 maart 1992, via Delpher.nl.
2 Paul van der Steen, De ongehoorde helft.
3 Idem.
4 Nieuwsblad van het Noorden, 9 april 1993, via Delpher.nl.
